Quảng Nam: Nét đẹp văn hóa từ "dây thắt váy" trong trang phục của phụ nữ vùng đồng bào dân tộc thiểu số

- Dây thắt váy của phụ nữ Cơ Tu

Trước đây, khi chưa có sẵn sợi chỉ như bây giờ để làm dây thắt váy thì người phụ nữ Cơ Tu vùng núi Quảng Nam trải qua nhiều công đoạn dệt thổ cẩm hoàn toàn được thực hiện bằng phương pháp thủ công từ nguyên liệu sợi bông. Khi trái bông chín màu trắng, mang ra giã cho tơi và phơi khô, sau đó dùng nhiều công cụ khác nhau để chế biến sợi. Người Cơ Tu có nhiều kinh nghiệm trong chế biến và nhuộm màu cho sợi bông sử dụng các chế phẩm từ cây Tà râm nguyên liệu tạo màu xanh và màu chàm đen, củ A hó nguyên liệu tạo màu đỏ, cây vàng đắng nguyên liệu tạo màu vàng, củ A hứ nguyên liệu tạo màu hồng rồi nhuộm sợi theo các màu mang sắc thái dân tộc để dệt thổ cẩm. Càng về sau, bảng màu của đồng bào càng phong phú hơn nhờ trao đổi sợi bông với các dân tộc khác và sợi chỉ, sợi len bán ngoài thị trường.

Dây thắt váy, điểm nhấn cho trang phục truyền thống của phụ nữ Cơ Tu là một sợi dây được dệt khá công phu. Rộng khoảng 5 cm, dài 1m5 - 2 m, hai đầu dây thường có các sợi để tua dài nhiều màu dài khoảng 30 cm dễ dàng nhận ra màu trắng ngà hoặc xám với nhiều họa tiết hoa văn sinh động bởi nhiều hình học cách điệu, hoa văn mã não màu đỏ nhạt. Người Cơ Tu gọi dây thắt váy là “cơ ting papah”. Theo người Cơ Tu, cơ ting papah còn tượng trưng cho sự thủy chung giữa người vợ và người chồng. Váy này được trang trí hoa văn chỉ màu khá đơn giản được khâu lại bằng chỉ, tạo cho váy có hình ống. Khi mặc váy ngắn, người phụ nữ Cơ Tu cho cơ ting papah luồn qua bên mông rồi dùng một tay giữ một đầu, chừa ra một khoảng dài chừng 20 - 25 cm, sau đó quấn hai vòng qua trước bụng ra sau lưng đè lên đầu dây đang giữ và giắt phần còn lại của phía mông bên kia, bên dưới các vòng dây đã vấn để giữ chiếc váy trên người không bị tuột và họ thường mặc kèm với chiếc áo cột tay (a doót) được dệt nhiều hoa văn bằng cườm cùng nhiều biểu tượng sinh động của mã não, hoa abơlơm,...

Thiếu nữ Cơ Tu buột dây thắt váy để tạo nên sự hất dẫn trang phục của mình chẩn bị đi lễ hội

Đối với chiếc váy dài (chrờ dhu/ cơđơ ớch) có chiều dài khoảng 6m được khâu lại thành hai lớp và có chiều dài khoảng 3m chiều rộng từ 1.5m đến 1.7m. Đây là loại váy được dệt nhiều hoa văn bằng cườm biểu tượng hình mã não, hình hoa tình yêu (abơ lơm), hoa văn hình các thiếu nữ Cơtu múa ya yá (múa nữ)... để có thể che từ ngực xuống cổ chân mà không cần phải mặc áo cột tay (a doót). Khi mặc váy dài này, thiếu nữ Cơ Tu dùng dây thắt váy quấn quanh qua ngực rồi cột chặt một đầu, chừa ra một khoảng dài 30-40cm. Loại váy dài này, thường được các cô gái Cơ Tu mặc váy dài vào các dịp lễ hội, tết, lễ cưới tham gia nhảy múa trong cộng đồng.

Mỗi cơ ting papah, là một câu chuyện thể hiện qua họa tiết, sắc màu để nói lên tâm tư, mang nhiều ý nghĩa trong đời sống và tính cách của mỗi người phụ nữ Cơ Tu. Ngay từ nhỏ, các cô gái Cơ Tu được các bà, các mẹ dạy dệt dây thắt váy nhằm gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc mình. Việc học dệt dây thắt váy có thể mất vài ngày, nhưng để dệt được những dây thắt váy đẹp cũng phải mất từ 2 - 3 tháng mới hoàn thiện. Ngoài thời gian đi học, những lúc rảnh rỗi, những ngày nghỉ hè, các em nhỏ Cơ Tu vẫn tranh thủ dệt cho mình dây thắt váy để đi chơi trong các dịp lễ, Tết.

- Dây thắt váy của phụ nữ Ca Dong

Tộc người Ca Dong đã khai sinh, phát triển và tồn tại trên đỉnh núi cao Ngọc Linh của vùng đất Trà My bao nhiêu năm rồi. Nhưng với một tộc người vốn có ngôn ngữ riêng, có tục ăn trâu huê trong lễ hội mừng được mùa khác biệt và kiểu đánh chiêng sôi nổi, hào hùng trong những ngày hội, thì người ta có thể dễ dàng nhận ra đó chính là những nét đặc trưng của người Ca Dong, với bóng dáng của những phụ nữ trong dây thắt lưng màu trắng mộc (Preen dxenh) đầy sức gợi cảm cùng bộ trang phục truyền thống.

Thiếu nữ Ca Dong với Preen dxenh màu trắng mộc tô điểm và làm tăng thêm nét đẹp của họ khi tham gia lễ hội

Preen dxenh được làm từ cây dứa rừng (Ra xạc). Phụ nữ Ca Dong, sau một ngày làm lụng trên rẫy, tranh thủ cắt lá dứa rừng mang về sau đó dùng dao gọt bỏ phần gai hai bên của lá và lớp màu xanh ngoài ở hai mặt lá, chỉ lấy phần còn lại của những sợi trắng bên trong, rồi đem phơi khô, sau đó xe những sợi trắng này lại quấn thành búp để dành dệt Preen dxenh. Một Preen dxenh hoàn chỉnh tốn rất nhiều công sức và lá dứa rừng và màu trắng mộc được làm từ lá dứa rừng không khác mấy so với Preen dxenh được dệt từ sợi bông hay sợi len mua ở chợ huyện. Trong bộ trang phục truyền thống của người phụ nữ Ca Dong gồm: váy, áo cộc tay, phần quan trọng và tốn nhiều thời gian nhất là việc dệt dây thắt lưng màu trắng mộc.

Với phụ nữ Ca Dong nói chung và thiếu nữ nói riêng, khi quấn Preen dxenh vào lưng trông gọn gàng mà vẫn toát lên vẻ kín đáo, đầy nét tinh tế với ước muốn giàu sang, hạnh phúc thể hiện lòng kính trọng và tôn vinh. Phần dây thắt lưng là tấm vải trắng có chiều rộng từ 15-20cm và dài hơn sải tay (khoảng hơn 1m5-1m6) khi đã nối các tua bằng sợi len màu đỏ hai đầu lại.

Tùy sở thích mà thiếu nữ Ca Dong khi dùng dây thắt lưng (Preen dxenh) quấn quanh eo, buộc và thả về trước bụng thành hai dải dài đến đầu gối hoặc gần đến nữa ống chân

Vào đám cưới hay đi về những làng khác trong các chuyến chơi xa, thiếu nữ Ca Dong chưa chồng rất thích đeo chuỗi cườm nhiều màu sắc ở cổ và không quên quấn thêm dây thắt lưng. Đối phụ nữ Ca Dong có chồng và lớn tuổi, ngoài dùng dây thắt lưng ra, họ còn dùng đồ trang sức bằng chuỗi dây đồng dài có gắn lục lạc quấn vào lưng quần, đeo nhiều trang sức bằng đồng, vòng bạc ở tay, ở cổ để tăng thêm vẻ đẹp mỗi khi tham gia lễ hội của làng.