Sắc màu thổ cẩm trên "cao nguyên Mơ Nông"

17/08/2022
Dân tộc M'Nông cư trú ở vùng nam Tây Nguyên còn gọi là "cao nguyên Mơ Nông". Nghề trồng bông, dệt vải là nghề thủ công cổ truyền độc đáo và phổ biến của người phụ nữ dân tộc M'Nông.
Thợ dệt dân tộc Mơ Nông trình diễn nghề dệt trong Festival Thổ cẩm tỉnh.

Sau mùa nương rẫy hay những lúc nhàn rỗi trong ngày, họ luôn cần mẫn bên xa quay sợi và khung dệt làm ra những sản phẩm phục vụ cho nhu cầu của gia đình và buôn làng.

Xa kéo sợi của người Mơ Nông.

Nền kinh tế nương rẫy của đồng bào luôn gắn bó thân thiết với cây bông. Cuối năm, khi thu hoạch lúa xong, trái bông bắt đầu nở bông thì đồng bào chuẩn bị thu hoạch bông vải. Họ phơi vài nắng cho thật khô rồi cho vào bung (gùi nhỏ đan bằng lát tre chuyên đựng bông vải), sau đó cất vào một chỗ.

Bông vải hái về phơi khô cất vào gùi thường dính luôn hạt bên trong. Khi dùng, người ta lấy bông từ gùi ra phơi thật khô rồi đưa vào rđét (bộ phận cán bông) để cán cho ra hạt. Rđét quay bông ra một bên, hạt ra một bên. Người ta lấy phần bông vừa được tách hạt phơi khô vài nắng rồi dùng nđắt (dụng cụ đánh bông) đánh bông cho tơi.

Phụ nữ M'Nông đang dệt vải.

Khi bông được đánh thật tơi rồi thì người ta dùng cây tong lon (que cuốn bông bằng tre) để cuốn bông vải thành từng lọn to bằng ngón tay cái, dài bằng 15cm. Người ta đưa lọn bông vào khâng (xa quay sợi kéo chỉ bằng gỗ) kéo ra thành sợi chỉ vải trắng.

Người phụ nữ trong gia đình thường tranh thủ buổi sáng sớm, chiều tối và lúc nghỉ trưa để kéo chỉ. Khi nào kéo chỉ vừa đủ để dệt khố, váy thì người ta đánh chỉ thành từng xâu đem luộc với nước vỏ cây tư và kriăng. Khi luộc xong mang chỉ ra quấn vào rđot (dụng cụ kéo chỉ bằng tre) để kéo chỉ ra cho thẳng rồi vắt ráo nước phơi cho thật khô.

Thợ dệt thổ cẩm dân tộc M'Nông với sản phẩm dệt ẩn hiện màu xanh truyền thống.

Đồng bào khai thác một số loại thảo mộc để chế biến thuốc nhuộm vải. Màu đen lấy từ cây trum, màu đỏ lấy từ cây ôn, màu xanh lấy từ cây n'hiăng, màu nâu lấy từ cây ryol, màu vàng lấy từ củ nghệ.

Đồng bào M'Nông vào rừng hái lá các loại cây trum, cây ôn, cây n'hiăng và lột vỏ cây ryol về ngâm, nấu cho ra màu rồi vắt lấy nước làm thuốc nhuộm.

Dàn chiêng nữ dân tộc M'Nông diễn tấu trong lễ hội.

Họ gạn đi phần nước trong chỉ để lại nước cô đặc là phần thuốc nhuộm thành phẩm. Người ta chế ít nước muối tro vào thuốc nhuộm và ngâm sợi chỉ vào đó khoảng 1 buổi hoặc 1 đêm.

Sáng hôm sau lấy sợi chỉ ra vắt thật khô rồi phơi nơi mát. Sau khi phơi khô, người ta đem sợi luộc lại rồi giặt thật sạch. Khi nào giặt ra nước trong nhưng màu nhuộm vẫn dính vào sợi là đạt. Nếu màu chưa đậm phải mang đi nhuộm lại một vài lần nữa, đến khi nào sợi chỉ đậm màu mới thôi.

Đồng bào thường tổ chức nhuộm vải vào tháng Giêng, thời gian nghỉ ngơi sau khi thu hoạch lúa mùa xong. Riêng củ nghệ cho màu vàng thì chỉ giã tươi vắt lấy nước để nhuộm chỉ, không cần phải nấu chín. Khung dệt gồm các bộ phận làm bằng tre nứa, gỗ dùng để dệt vải thổ cẩm, người phụ nữ nào cũng phải có sẵn ít nhất một bộ.

Vũ điệu cồng chiêng trong ngày hội buôn làng M'Nông.

Người M'Nông còn bảo lưu nhiều loại hình trang phục choàng quấn như khố, áo, váy, khăn... Áo r’hăp của nam giới làm bằng vải hoặc bằng chăn. Áo r’hăp không cần may và chẳng cần buộc dây mà chỉ cần xếp chăn, vải thành vài ba lớp theo chiều dài, sau đó choàng từ sau lưng qua lồng ngực, đưa lên hai vai hai mối chăn, vải rồi nhét sau lưng là thành chiếc áo choàng quấn hình chữ X. Cách choàng quấn áo như vậy gọi là r’hăp. Người ta choàng tấm áo này khi đi dự lễ hội.

Khố hoa dệt bằng chỉ đen, hai đầu có dệt hoa văn, phía cuối hai đầu khố có kết hoa bạc hoặc đồng, hay hạt cườm màu ngũ sắc, chiếc khố này gọi là troi nhong, dài từ 5 đến 7 vòng lưng. Người giàu sang mới quấn loại khố này. Phụ nữ mặc váy dệt bằng chỉ bông vải gọi là nah rnỗ.

Các cô gái dân tộc M'Nông trong vũ điệu truyền thống.

Để bảo tồn nghề dệt truyền thống của dân tộc M'Nông, trong những năm gần đây, tỉnh Đăk Nông nhiều lần đăng cai Lễ hội Văn hóa thổ cẩm toàn quốc. Qua đó tuyên truyền cho người dân, nhất là thế hệ trẻ trân trọng sản phẩm thổ cẩm, trang phục dân tộc, cùng chung tay giữ gìn bản sắc văn hóa của từng tộc người, đồng thời tạo nhiều cơ hội hơn trong việc bảo tồn nghề truyền thống, tạo công việc làm, nguồn thu nhập ổn định từ hoạt động du lịch cho cộng đồng buôn làng.

Tháng 8/ 2022, nghề dệt thổ cẩm của người M'Nông (ở xã Bù Gia Mập, huyện Bù Gia Mập, xã Đăk Nhau, xã Đồng Nai, xã Thọ Sơn, xã Phú Sơn, huyện Bù Đăng, tỉnh Bình Phước) đã được Bộ VHTT&DL đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Cần tiếp tục nghiên cứu, lập hồ sơ trình các cấp có thẩm quyền đưa nghề dệt của đồng bào M'Nông tỉnh Đăk Nông vào danh mục di sản văn hóa phi vật quốc gia.

PNVN

TÂM ĐIỂM

CÁC ĐỀ ÁN

Video