Sáp nhập đại học - Bài cuối: Đại học Phụ nữ - Dòng chảy đặc biệt của giáo dục

Đây không chỉ là một đề xuất về tổ chức lại mạng lưới đào tạo, mà còn là một bước tiến quan trọng trong việc thúc đẩy quyền tự chủ đại học, nâng cao chất lượng giáo dục theo chuẩn quốc tế, đồng thời thể hiện cam kết mạnh mẽ đối với bình đẳng giới và sự phát triển toàn diện của phụ nữ trong xã hội hiện đại.

Trường Đại học Phụ nữ Việt Nam, nếu được triển khai, sẽ vừa kế thừa truyền thống nhân văn sâu sắc của giáo dục Việt Nam, vừa mở ra không gian học thuật riêng biệt để nuôi dưỡng năng lực, trí tuệ và vai trò lãnh đạo của nữ giới - một yếu tố ngày càng được xem là thiết yếu trong phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Bước đệm xây dựng mô hình Đại học Phụ nữ

Ý tưởng phát triển Trường Đại học Phụ nữ Việt Nam không xuất phát từ con số 0. PGS.TS Trần Quang Tiến, Giám đốc Học viện Phụ nữ Việt Nam, chỉ ra rằng, nền tảng vững chắc cho ý tưởng này chính là những giá trị mà Học viện Phụ nữ Việt Nam đã xây dựng và phát triển trong hơn 6 thập kỷ qua.

Học viện Phụ nữ Việt Nam hiện đang đảm nhận các nhiệm vụ đặc thù đó là: đào tạo và bồi dưỡng cán bộ nữ, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao với thế mạnh về giới, cũng như tham mưu cho Đảng và Nhà nước về các chính sách liên quan đến phụ nữ và bình đẳng giới.

Nếu mô hình Trường Đại học Phụ nữ Việt Nam được hình thành trong tương lai, ông Tiến cho rằng đó sẽ là một quá trình chuyển đổi định hướng mang tính căn cơ, thay vì chỉ là một sự "nâng cấp" đơn thuần. Sự chuyển đổi này nhằm mục đích kế thừa di sản của Học viện Phụ nữ Việt Nam và phát triển theo một định hướng học thuật mới, phù hợp hơn với yêu cầu của Nghị quyết 71 và xu thế quốc tế.

Học viện Phụ nữ Việt Nam hiện đảm nhận các nhiệm vụ đặc thù đó là: đào tạo và bồi dưỡng cán bộ nữ, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao với thế mạnh về giới, cũng như tham mưu cho Đảng và Nhà nước về các chính sách liên quan đến phụ nữ và bình đẳng giới

PGS.TS Trần Quang Tiến cũng chia sẻ rằng, sứ mệnh của Trường Đại học Phụ nữ Việt Nam sẽ được định hình là tiên phong trong đào tạo, nghiên cứu và thực hành về giới, nhằm thúc đẩy bình đẳng giới và phát triển bền vững. Điều quan trọng cần làm rõ là mô hình này không phải là một mô hình khép kín hay chỉ dành riêng cho nữ giới theo nghĩa hẹp.

Thay vào đó, trường hướng đến trở thành một không gian học thuật đặc thù, nơi ưu tiên cho phụ nữ, giúp người học tiếp cận tri thức, rèn luyện kỹ năng và bồi đắp tinh thần trách nhiệm xã hội gắn với công bằng và nhân văn. Sự ưu tiên này mang ý nghĩa hỗ trợ, tạo cơ hội và nâng cao năng lực cho phụ nữ trong một hệ thống giáo dục vốn vẫn tồn tại những rào cản vô hình về giới.

Môi trường để nữ sinh phát huy tối đa tiềm năng

Giám đốc Học viện Phụ nữ Việt Nam cũng chỉ ra rằng, trên thế giới, mô hình Đại học Phụ nữ đã chứng minh được sức sống mạnh mẽ qua hàng trăm năm lịch sử. Các trường tiêu biểu như Ewha Womans University (Hàn Quốc), Ochanomizu University (Nhật Bản), hay Wellesley và Barnard (Mỹ) không chỉ là những cái tên lâu đời mà còn là nơi sản sinh ra nhiều nhà lãnh đạo, học giả, và doanh nhân có tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Theo PGS.TS Trần Quang Tiến, giá trị cốt lõi của mô hình này nằm ở khả năng tạo dựng một môi trường học thuật vừa an toàn, vừa khuyến khích sự tự tin và bồi dưỡng năng lực lãnh đạo cho phụ nữ. Chính trong môi trường này, nữ giới được trao cơ hội để phát triển toàn diện, tự tin dấn thân vào những lĩnh vực mà trước đây họ ít có sự hiện diện, như Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học (STEM), y tế, hay chính trị. Sự vắng mặt của áp lực và định kiến giới truyền thống giúp các nữ sinh tập trung tối đa vào việc học tập, nghiên cứu và phát triển tiềm năng cá nhân.

Ewha Womans University (Hàn Quốc) là 1 trong những ngôi trường Đại học Phụ nữ nổi tiếng.

"Nếu Việt Nam quyết tâm tham khảo mô hình này, chúng ta có thể học hỏi và áp dụng ba khía cạnh quan trọng. Thứ nhất là tạo điều kiện để phụ nữ bước vào những ngành mới, đặc biệt là STEM; thứ hai là phát triển mạnh các hoạt động nghiên cứu chính sách và tư vấn xã hội về bình đẳng giới; và thứ ba là gắn chặt quá trình đào tạo với các hoạt động phục vụ cộng đồng. Đây đều là những yếu tố phù hợp và có thể bổ sung tích cực cho hệ thống giáo dục đại học trong nước", ông Tiến chia sẻ.

Từ giá trị cốt lõi đến STEM và kinh tế số

Về định hướng phát triển ngành nghề, theo PGS.TS Trần Quang Tiến, nếu được thành lập, Trường Đại học Phụ nữ Việt Nam tương lai sẽ có một lộ trình chiến lược, cân bằng giữa việc duy trì các thế mạnh hiện có và mở rộng sang các lĩnh vực mới theo xu thế toàn cầu.

Trước hết, trường sẽ kế thừa và tiếp tục phát triển các ngành đã khẳng định được uy tín như Công tác xã hội, Giới và Phát triển, Luật, Tâm lý học, và Quản trị kinh doanh. Đây là những ngành trực tiếp tạo ra nguồn nhân lực có chuyên môn sâu về con người, xã hội và giới, phục vụ đắc lực cho công tác phụ nữ và bình đẳng giới của cả hệ thống chính trị và xã hội.

Bên cạnh đó, việc mở rộng sang các lĩnh vực mũi nhọn là xu thế tất yếu. Trường có thể từng bước mở thêm các ngành học mới theo xu thế toàn cầu như STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học), Kinh tế số, Công nghệ, và Y - Dược.

PGS.TS Trần Quang Tiến, Giám đốc Học viện Phụ nữ Việt Nam

PGS.TS Trần Quang Tiến nhấn mạnh, trong giai đoạn 5 năm tới, nếu có sự đầu tư thích đáng, nhà trường nên ưu tiên phát triển các ngành STEM. Hướng đi này không chỉ phù hợp với tinh thần của Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về phát triển khoa học - công nghệ mà còn trực tiếp tạo điều kiện để phụ nữ tham gia nhiều hơn và hiệu quả hơn vào những lĩnh vực đang trở thành động lực quan trọng của phát triển quốc gia. Việc ưu tiên này là cần thiết để phá vỡ những rào cản nghề nghiệp truyền thống, đưa nữ giới vào vị trí dẫn dắt trong cuộc cách mạng công nghệ.

Về bản chất, đây là một quá trình chuyển đổi mang tính chiến lược với sự đầu tư căn cơ, dài hạn để từng bước tiệm cận chuẩn quốc tế và học hỏi kinh nghiệm từ những trường đại học phụ nữ uy tín trên thế giới.

Một trong những vai trò đặc thù và không thể thay thế của mô hình này, theo ông Tiến, đó là trở thành trung tâm chuyên sâu về đào tạo và bồi dưỡng cán bộ nữ và nữ doanh nhân.

Kinh nghiệm từ Học viện Phụ nữ Việt Nam cho thấy, đơn vị này đã tổ chức hàng nghìn lượt tập huấn cho cán bộ Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam các cấp, phối hợp đào tạo cho cán bộ nữ của Lào, Campuchia, và triển khai nhiều khóa nâng cao năng lực quản trị, lãnh đạo cho đội ngũ doanh nhân nữ và cán bộ nữ trong hệ thống chính trị.

Giám đốc Học viện Phụ nữ Việt Nam khẳng định rằng, bên cạnh các cơ sở đào tạo cán bộ nói chung, xã hội rất cần có một trung tâm riêng, mang tính đặc thù để đào tạo, bồi dưỡng cán bộ nữ và doanh nhân nữ. Đây là một sự bổ sung quan trọng, giúp bảo đảm bình đẳng giới trong tham chính, trong lãnh đạo và quản lý, đồng thời mở rộng cơ hội để phụ nữ tham gia nhiều hơn vào các lĩnh vực chủ chốt của đời sống chính trị - xã hội.

Ở một tầm nhìn xa hơn, hướng đi này phù hợp với xu thế chung của thế giới. Nhiều quốc gia đã chú trọng xây dựng những cơ sở giáo dục đặc thù nhằm nâng cao vai trò phụ nữ trong phát triển bền vững (SDGs). Việc có một Trường Đại học Phụ nữ Việt Nam được đầu tư chuyên sâu sẽ giúp Việt Nam thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc thực hiện mục tiêu bình đẳng giới và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao mang bản sắc riêng.

Sinh viên Học viện Phụ nữ Việt Nam

Ý tưởng về Trường Đại học Phụ nữ Việt Nam không phải là một sự lặp lại của quá khứ, mà là một sáng kiến đột phá được đặt trong bối cảnh cải cách mạnh mẽ của Nghị quyết 71. Nó giải quyết đồng thời 2 vấn đề lớn: sự cần thiết phải chuyên môn hóa và nâng cao chất lượng giáo dục đại học, và yêu cầu cấp bách về thúc đẩy bình đẳng giới, đặc biệt trong các lĩnh vực kinh tế, công nghệ và chính trị.

Với sự kế thừa từ Học viện Phụ nữ Việt Nam, cùng với định hướng mở rộng sang các ngành STEM và vai trò độc quyền trong đào tạo cán bộ nữ, mô hình này hứa hẹn sẽ trở thành một điểm sáng, góp phần tạo nên sự khác biệt có ý nghĩa cho hệ thống giáo dục đại học Việt Nam, từng bước tiệm cận các chuẩn mực quốc tế về chất lượng và sự đa dạng học thuật.

Cơ chế "tự chủ" là chìa khóa

Trong bối cảnh giáo dục đại học Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ theo tinh thần Nghị quyết 71, việc nâng cấp Học viện Phụ nữ Việt Nam thành một trường đại học chuyên biệt dành cho phụ nữ đang được đặt ra như một hướng đi khả thi, phù hợp với xu thế quốc tế.

Ý tưởng trên nhận được sự đồng tình của TS. Lê Viết Khuyến, Phó Chủ tịch Hiệp hội các trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam. Tuy nhiên, vị chuyên gia này cho rằng, sự chuyển đổi này cần đi kèm với việc áp dụng cơ chế "tự chủ" triệt để.

Theo TS. Lê Viết Khuyến, để hiện thực hóa mô hình Trường Đại học Phụ nữ thì nhà trường không nên thuộc hệ thống công lập thông thường, tức là không nhận ngân sách Nhà nước cho hoạt động đào tạo xã hội. Đây là mô hình phổ biến ở các nước, nơi các trường đại học tương tự có thể là trường tư thục hoặc được điều hành bởi các tổ chức xã hội.

TS. Lê Viết Khuyến, Phó Chủ tịch Hiệp hội các trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam

Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam cho rằng, mô hình phù hợp nhất đối với Học viện Phụ nữ Việt Nam trong giai đoạn phát triển hiện nay là trở thành một cơ sở giáo dục đại học thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm toàn diện về tài chính.

"Cơ chế tự chủ không chỉ tạo điều kiện để nhà trường linh hoạt và chủ động trong quản trị, hoạch định chiến lược và nâng cao chất lượng đào tạo, mà còn giúp đơn vị không bị ràng buộc vào các quy hoạch hoặc sắp xếp mang tính hành chính trong hệ thống trường công lập. Đây chính là tiền đề quan trọng để hình thành mô hình Trường Đại học Phụ nữ Việt Nam theo hướng hiện đại, đặc thù và bền vững"- ông Khuyến phân tích.

Theo ông Khuyến, hiện nay, Học viện Phụ nữ Việt Nam đang thực hiện đồng thời hai nhiệm vụ: vừa đào tạo cán bộ cho Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam (dù số lượng không lớn), vừa cung cấp nguồn nhân lực cho xã hội (chủ yếu) - đây là hướng đi đúng đắn.

Tuy nhiên, để có thể phát triển thành một trường đại học đúng nghĩa và mang bản sắc riêng, bên cạnh việc hoàn thiện cơ chế tự chủ, nhà trường cần chú trọng mở rộng và phát triển các ngành đào tạo chuyên biệt - ưu tiên các lĩnh vực phù hợp với nhu cầu, thế mạnh và vai trò ngày càng đa dạng của nữ giới trong xã hội hiện đại. Chính định hướng này sẽ tạo nên giá trị khác biệt, thương hiệu riêng và đóng góp thiết thực vào tiến trình thúc đẩy bình đẳng giới trong giáo dục và phát triển bền vững quốc gia.