80 năm Liên hợp quốc và hành trình thúc đẩy bình đẳng giới

Đặt nền tảng cho bình đẳng giới

Trong Hiến chương Liên hợp quốc (LHQ), Điều 1 nêu rõ một trong những mục tiêu của LHQ là "đạt được sự hợp tác quốc tế… trong việc thúc đẩy và khuyến khích tôn trọng nhân quyền và các quyền tự do cơ bản cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, giới tính, ngôn ngữ hay tôn giáo".

Trong năm đầu tiên LHQ đi vào hoạt động, Hội đồng Kinh tế và Xã hội đã thành lập Ủy ban Địa vị Phụ nữ (CSW), cơ quan hoạch định chính sách toàn cầu chuyên trách về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ. Một trong những thành tựu sớm của CSW là đảm bảo sử dụng ngôn ngữ trung lập về giới trong dự thảo Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền.

LHQ cũng thông qua nhiều văn bản pháp lý quan trọng để thúc đẩy bình đẳng giới, bao gồm Công ước năm 1953 về Quyền chính trị của Phụ nữ (CPRW), đặc biệt là Công ước về Xóa bỏ Mọi Hình thức Phân biệt Đối xử chống lại Phụ nữ (CEDAW) năm 1979. CEDAW được coi như bản tuyên ngôn nhân quyền quốc tế dành cho phụ nữ. Khi tham gia Công ước này, các nhà nước phải đưa khái niệm "bình đẳng giới" vào pháp luật của quốc gia, bãi bỏ mọi phân biệt đối xử trong luật và ban hành các quy định để chống phân biệt đối xử.

Những năm 1970, khi phong trào nữ quyền bắt đầu phát triển mạnh mẽ, Đại hội đồng LHQ đã tuyên bố năm 1975 là "Năm Quốc tế Phụ nữ" và tổ chức một loạt hội nghị quốc tế về phụ nữ. Hội nghị Thế giới lần thứ nhất về Phụ nữ được triệu tập tại thành phố Mexico (Mexico), khởi động "Thập kỷ Liên hợp quốc vì Phụ nữ" (1976-1985). Tiếp theo, Hội nghị lần thứ hai tại Copenhagen (Đan Mạch) kêu gọi các biện pháp mạnh mẽ hơn để đảm bảo quyền sở hữu và kiểm soát tài sản của phụ nữ. Hội nghị lần thứ ba tại Nairobi (Kenya) đã thông qua Chiến lược Hướng tới Tương lai Nairobi, tuyên bố tất cả các vấn đề đều là vấn đề của phụ nữ.

Cột mốc quan trọng tiếp theo là tại Hội nghị Thế giới lần thứ tư về Phụ nữ diễn ra ở Bắc Kinh (Trung Quốc) năm 1995, Tuyên bố và Cương lĩnh Hành động Bắc Kinh khẳng định quyền phụ nữ là quyền con người và cam kết thực hiện các hành động cụ thể để bảo đảm các quyền này. Đặc biệt, năm 2000, Hội đồng Bảo an LHQ đã thông qua Nghị quyết số 1325 về chương trình Phụ nữ, Hòa bình và An ninh. Nghị quyết thừa nhận tác động không cân xứng của chiến tranh đối với phụ nữ và trẻ em gái, đồng thời kêu gọi sự tham gia đầy đủ và bình đẳng của họ vào hòa bình và an ninh, bao gồm ngăn chặn, giải quyết xung đột, xây dựng hòa bình và gìn giữ hòa bình.

Năm 2010, nhận thấy nhu cầu cần có một cơ quan để thúc đẩy bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ, LHQ đã thành lập Cơ quan Liên hợp quốc về Bình đẳng giới và Trao quyền cho Phụ nữ (UN Women). Hiện tại, UN Women là một tổ chức toàn cầu, thúc đẩy sự thay đổi tại 109 quốc gia, mang lại lợi ích cho 4 tỷ phụ nữ và trẻ em gái.

Thúc đẩy bình đẳng giới bền vững

Cùng với những biến động của thời đại, LHQ đã điều chỉnh chiến lược của mình để phản ánh và thích ứng với bối cảnh toàn cầu. Mục tiêu 3 trong Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (2000 - 2015) tập trung thúc đẩy bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ. Đây là mục tiêu bình đẳng giới bao trùm, gồm bình đẳng trong giáo dục, tham gia chính trị và quyền kinh tế. Ba yếu tố này phản ánh các khía cạnh quan trọng của bất bình đẳng giới. Tuy nhiên, trọng tâm của Mục tiêu chưa giải quyết đầy đủ các vấn đề then chốt, như: bạo lực đối với phụ nữ, bất bình đẳng trong công việc chăm sóc không được trả lương, hạn chế tiếp cận tài sản, quyền sinh sản và sức khỏe sinh sản, hay sự tham gia không bình đẳng vào quyết định công và tư ngoài phạm vi Quốc hội.

Dựa trên những thành công và bài học kinh nghiệm rút ra từ quá trình triển khai Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ, Chương trình Nghị sự 2030 đưa ra 17 Mục tiêu Phát triển Bền vững (2015-2030), trong đó bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ được xem là trọng tâm xuyên suốt. Mục tiêu 5, "Đạt được bình đẳng giới và trao quyền cho tất cả phụ nữ và trẻ em gái", được coi là mục tiêu giới độc lập. Mục tiêu Phát triển Bền vững cũng bao gồm các cam kết toàn diện hơn, với khả năng tác động chuyển đổi đối với quyền phụ nữ, nhờ việc huy động hiệu quả các tổ chức vì quyền phụ nữ.

Bên cạnh đó, LHQ và các cơ quan trực thuộc cũng triển khai nhiều chương trình và sáng kiến nhằm thúc đẩy bình đẳng giới. Tháng 3/2025, LHQ khởi động Chương trình hành động Bắc Kinh + 30, hướng tới những mục tiêu: Cách mạng số cho phụ nữ, xóa đói nghèo, chấm dứt bạo lực, quyền ra quyết định đầy đủ và bình đẳng, tiếng nói bình đẳng trong các vấn đề hòa bình, an ninh và công bằng khí hậu. Năm ngoái, Tổng thư ký António Guterres đã khởi động Kế hoạch Thúc đẩy Bình đẳng giới Toàn hệ thống LHQ (GEAP), một sáng kiến nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện bình đẳng giới trong toàn bộ hệ thống LHQ.

Ngoài ra, chương trình Trao quyền Kinh tế cho Phụ nữ (WEE) của UN Women đã thúc đẩy quyền tiếp cận bình đẳng với các nguồn lực, công việc ổn định và giải quyết gánh nặng không cân xứng của chăm sóc không được trả lương và việc nhà đối với phụ nữ. Sáng kiến Spotlight vào năm 2017, hợp tác giữa Liên minh Châu Âu và LHQ, tập trung xóa bỏ mọi hình thức bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em gái. Trước đó, sáng kiến HeForShe do UN Women khởi xướng năm 2014 đã thu hút hàng triệu người, gồm các nguyên thủ quốc gia, lãnh đạo doanh nghiệp và những nhân vật nổi tiếng, cam kết đấu tranh cho bình đẳng giới.