Không để phụ nữ khuyết tật vùng dân tộc thiểu số và miền núi bị bỏ lại phía sau

Phụ nữ khuyết tật đặc biệt là phụ nữ khuyết tật tại khu vực miền núi phía bắc luôn gặp phải những “rào cản kép” vừa là tình trạng khuyết tật vừa là phụ nữ và khoảng cách về địa lý. Nên ta có thể nhận định họ là một trong những nhóm người dễ bị tổn thương nhất trong xã hôi. Những khó khăn thách thức mà họ gặp phải không chỉ là khiếm khuyết bản thân mà còn là môi trường sống thiếu cơ hội, thiếu dịch vụ phù hợp và chịu ảnh hưởng nặng nề của định kiến.

Nhiều rào cản chưa được tháo gỡ

Theo bà Nguyễn Thị Lan Anh, phụ nữ khuyết tật tại các khu vực miền núi và dân tộc thiểu số hiện nay gặp phải bốn thách thức lớn:

1. Phụ nữ khuyết tật hạn chế trong tiếp cận giáo dục và đào tạo nghề: Các trường học còn xa, thiếu giáo viên có kỹ năng hỗ trợ học sinh khuyết tật và hạn chế trong tiếp cận các chương trình giáo dục hoà nhập. Với phụ nữ DTTS, quan niệm “phụ nữ không cần học cao” còn phổ biến, dẫn đến thiếu nền tảng học vấn khiến họ khó tiếp cận các chương trình đào tạo nghề phù hợp, dẫn đến khó khăn kéo dài trong việc tạo sinh kế ổn định.

2. Phụ nữ khuyết tật thiếu cơ hội việc làm và phát triển kinh tế: Sinh kế tại miền núi chủ yếu phụ thuộc vào sản xuất nông - lâm nghiệp, các công việc đòi hỏi sức khỏe và di chuyển nhiều, rất không phù hợp với nhiều dạng khuyết tật. Phụ nữ khuyết tật thường không có đất sản xuất hoặc không đứng tên sở hữu, nên khó tiếp cận các chương trình vay vốn hay hỗ trợ sinh kế từ nhà nước. Bên cạnh đó, rất ít mô hình việc làm linh hoạt tại nhà hoặc nhóm sản xuất phù hợp với năng lực của phụ nữ khuyết tật được triển khai một cách bền vững.

3. Phụ nữ khuyết tật hạn chế trong tiếp cận dịch vụ y tế và chăm sóc sức khỏe. Ở nhiều xã vùng sâu vùng xa, dịch vụ y tế còn rất hạn chế, nhất là phục hồi chức năng - nhu cầu thiết yếu đối với người khuyết tật. Việc đi lại đến trạm y tế, bệnh viện là một thách thức lớn đối với phụ nữ khuyết tật, trong khi đó phương tiện hỗ trợ (xe lăn, nạng, thiết bị phục hồi) lại ít được cung cấp hoặc bảo trì. Cán bộ chăm sóc sức khỏe, phục hồi chức năng ở các vùng sâu vùng xa rất hạn chế.

4. Phụ nữ khuyết tật hạn chế tiếp cận thông tin và chính sách. Rào cản ngôn ngữ, rào cản khiếm khuyết, trình độ học vấn hạn chế… đã làm cho họ ít cơ hội được tiếp cận thông tin cũng như các chính sách quốc gia. Đặc biệt là các thông tin liên quan đến đào tạo, hướng nghiệp, khởi nghiệp, các thông tin chính sách quốc gia về hỗ trợ phụ kinh doanh...

Phụ nữ khuyết tật tại vùng miền núi đang đối diện với nhiều thách thức phức tạp và liên kết chặt chẽ với nhau

Cần cách tiếp cận đa ngành, có sự tham gia thực chất của phụ nữ khuyết tật

Từ những thực trạng nêu trên, bà Nguyễn Thị Lan Anh đề xuất một số nhóm giải pháp mang tính tổng thể nhằm hỗ trợ nhóm đối tượng này tiếp cận tốt hơn với phát triển sinh kế:

1. Nâng cao tiếp cận giáo dục và đào tạo nghề: tạo điều kiện để phụ nữ khuyết tật được học nghề phù hợp với dạng khuyết tật, có thể học tại nhà hoặc qua lớp lưu động, có phiên dịch nếu cần.

2. Tăng cường sinh kế và việc làm phù hợp: thành lập tổ hợp tác hoặc nhóm sản xuất do phụ nữ khuyết tật làm chủ, hỗ trợ vay vốn ưu đãi, kết nối thị trường, ưu tiên các hình thức làm việc tại nhà như bán hàng online, thủ công mỹ nghệ…

3. Giảm kỳ thị, thúc đẩy thay đổi nhận thức cộng đồng: truyền thông cộng đồng bằng tiếng địa phương về quyền của người khuyết tật; tôn vinh những tấm gương vượt khó của phụ nữ khuyết tật để lan tỏa tinh thần tích cực.

4. Tăng cường tiếp cận thông tin và chính sách: qua tài liệu bằng ngôn ngữ dễ hiểu hoặc tiếng dân tộc, đội ngũ cộng tác viên hỗ trợ tận nhà, điểm tư vấn pháp lý lưu động; thiết lập đường dây nóng hoặc điểm tư vấn pháp lý lưu động cho người khuyết tật.

Ngoài ra, bà cũng giới thiệu nhiều mô hình đã triển khai hiệu quả như xưởng may “Ước vọng xanh” tại Ninh Bình dành cho người điếc, các CLB phụ nữ khuyết tật làm kinh tế tại Quảng Trị - Huế - Quảng Nam và các chương trình sinh kế thích ứng thiên tai ở vùng ven biển miền Trung.

Bà Nguyễn Thị Lan Anh nhận định, phụ nữ khuyết tật tại vùng miền núi đang đối diện với nhiều thách thức phức tạp và liên kết chặt chẽ với nhau. Để hỗ trợ nhóm đối tượng này một cách hiệu quả, cần có các chính sách và chương trình can thiệp đa ngành, đa chiều, chú trọng đặc thù văn hoá - địa lý và đảm bảo sự tham gia thực chất của chính phụ nữ khuyết tật trong quá trình xây dựng và giám sát chính sách.

Dự án 8 giai đoạn 2026 - 2030 đang được thiết kế với mục tiêu tiếp cận toàn diện, hướng tới đối tượng yếu thế trong đó có phụ nữ khuyết tật. Những chia sẻ từ thực tiễn như của bà Lan Anh là cơ sở quan trọng để hoàn thiện nội dung, giải pháp hoạt động của Dự án, bảo đảm phù hợp thực tiễn và đảm bảo nguyên tắc không ai bị bỏ lại phía sau.