Tình trạng dễ bị tổn thương và khả năng của phụ nữ và nam giới

2.1 Tình trạng dễ bị tổn thương: Những đặc điểm và hoàn cảnh của một cộng đồng, hệ thống hoặc tài sản làm cho nó dễ bị ảnh hưởng của các tác động có hại từ hiểm họa (UNISDR, 2009)

Trong thiên tai và biến đổi khí hậu nếu xác định được nguyên nhân dẫn tới tình trạng dễ bị tổn thương của phụ nữ và nam giới thì việc tìm ra các biện pháp giảm nhẹ tình trạng dễ bị tổn thương của từng giới sẽ giúp cho họ giảm nhẹ hoặc phòng tránh được những rủi ro của thiên tai/thảm hoạ.

Hiểm họa tác động lên phụ nữ và nam giới không đồng đều như nhau do họ các đặc điểm và mối quan hệ kinh tế, văn hóa và xã hội khác nhau. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng phụ nữ thường bị ảnh hưởng nặng nề hơn từ các loại hiểm họa so với nam giới. Những tác động khác nhau đó không hoàn toàn do sự khác biệt của phụ nữ và nam giới về sinh học, thể chất hay mức độ tiếp xúc với hiểm họa mà còn do tình trạng dễ bị tổn thương mang tính xã hội bắt nguồn từ các vai trò xã hội khác nhau cũng như các mô hình phân biệt giới hiện tại. Do vậy, khi phân tích tác động của hiểm họa, chúng ta cần áp dụng cách tiếp cận từ tình trạng dễ bị tổn thương.

ØSự khác biệt về sinh học và thể chất

ØCác chuẩn mực xã hội và hành vi theo vai trò giới (bắt nguồn từ sự phân chia quyền lực bất bình đẳng giữa phụ nữ và nam giới)

ØPhân biệt đối xử trong việc tiếp cận các nguồn lực và sự phá vỡ các trật tự xã hội

ØVị trí kinh tế xã hội của phụ nữ và nam giới

Ví dụ: trong lũ lụt, phụ nữ bị chết đuối nhiều hơn vì không biết bơi do định kiến xã hội mà họ không được học bơi hoặc khả năng lưu động của phụ nữ đặc biệt trong giai đoạn cuối của thai kỳ giảm rất nhiều, chứ không phải do phụ nữ không có khả năng học bơi; trong bão, nam giới có thể bị chết nhiều hơn khi đi đánh cá trên biển mà không vào nơi trú ẩn kịp thời. Phụ nữ ít có cơ hội thu nhận thông tin nói chung và thông tin dự báo thời tiết, cách phòng tránh thảm họa nói riêng do các bản tin này thường được phát vào thời gian phụ nữ bận công việc gia đình như nấu ăn, chăm con ... Các hoạt động sinh kế của phụ nữ phụ thuộc vào các nguồn tài nguyên thiên nhiên nhiều hơn nên cũng dễ bị tác động của các hiểm họa tự nhiên hơn.

Tương tự như vậy, BĐKH sẽ có những tác động chưa từng có lên con người, đặc biệt do sự gia tăng về số lượng và cường độ của thảm họa liên quan đến khí hậu. IPCC đã nhận định: “tác động của BĐKH sẽ ảnh hưởng không đồng đều lên các nước đang phát triển và người nghèo trong các nước đó, và do vậy sẽ làm trầm trọng thêm sự không công bằng về tình trạng sức khỏe và khả năng tiếp cận đầy đủ lương thực, nước sạch và các nguồn lực khác.”

Theo WEDO, những bất lợi mang tính lịch sử của phụ nữ - khả năng tiếp cận hạn chế về thông tin và các nguồn lực cũng như hạn chế về quyền lực trong việc ra quyết định – làm cho họ dễ bị tổn thương nhất trước các tác động của BĐKH.

Ví dụ: do sự nóng dần lên của trái đất làm thay đổi hình thái thời tiết, gây ra mất mùa, phụ nữ và trẻ em gái ở nông thôn phải lo lắng nhiều hơn đến đến bữa ăn trong gia đình hoặc mất nhiều thời gian đi lấy nước hoặc kiếm củi hơn trước.

Mặc dù phụ nữ thường chịu trách nhiệm quản lý các nguồn lực trong gia đình nhưng đặc trưng chung là họ không có tiếng nói quyết định trong việc sử dụng và quản lý các nguồn tài nguyên môi trường trong gia đình và trong cộng đồng của họ.

2.2 Khả năng: Tổng hợp các nguồn lực, điểm mạnh, đặc tính sẵn có trong cộng đồng[1], tổ chức, xã hội có thể được sử dụng nhằm đạt được các mục tiêu chung (UNISDR, 2009)

Phụ nữ và nam giới cũng có những khả năng khác nhau trong việc đối phó với các tác hại của thảm họa hay thích ứng với BĐKH. Ví dụ: phụ nữ có thể có nhiều kinh nghiệm và kiến thức hơn trong việc chuẩn bị dự trữ lương thực, thực phẩm trước mùa lũ hay việc chăm sóc sức khỏe cho trẻ em và người già, còn nam giới có thể có nhiều kinh nghiệm và kiến thức hơn trong việc sửa chữa, chằng chống nhà của trước mùa mưa bão.

Các hoạt động của phụ nữ và nam giới trong quản lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên như sử dụng nguồn nước và đất đai, sản xuất nông nghiệp, chăn nuôi, trồng và quản lý rừng, thủy sản có thể làm tăng hoặc giảm tác động của hiểm họa và BĐKH.

Mức độ tiêu thụ năng lượng và thải khí CO2 của phụ nữ và nam giới khác nhau do số lượng và các mục đích sử dụng khác nhau ở tất cả các lứa tuổi.

Mặc dù bị ảnh hưởng một cách không cân xứng từ thảm họa và những thay đổi nhanh chóng của môi trường, phụ nữ cũng đã đóng góp đáng kể vào việc kiềm chế các tác động của thảm họa và biến đổi khí hậu. Kiến thức và trách nhiệm của phụ nữ liên quan tới quản lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên đã chứng tỏ vai trò then chốt của họ đối với sự tồn tại của cộng đồng. Tuy nhiên, những đóng góp này chưa được nam giới, xã hội và các nhà quản lý ghi nhận một cách đầy đủ.

2.3 Phân loại tình trạng dễ bị tổn thương và khả năng

Cả tình trạng dễ bị tổn thương và khả năng đều có thể được phân thành ba loại, liên quan đến: