“Một quả cà bằng ba thang thuốc” ?
Dân ta có nhiều kiểu ăn cà như: sống, tái, chín, luộc, kho, xào, bung, dầm đường tỏi, tương, mắm... và cà muối là món thường nhật mà không chán. Muối cà với mắm là món ăn kết hợp động thực vật, ngon, thơm, béo ngậy, bổ hơn. Cà muối ngâm nước có chanh, giữ được trắng không thâm và nén thật chặt để nhăn nheo phía cuống, cho cảm giác “nhìn đã thấy giòn” khi ăn thì “miệng nhai, tai nghe”.
Trong mâm cơm Việt
Cà cũng duyên ưa phận đẹp với canh tập tàng nấu với trứng cáy, mồng tơi rau đay với mướp... không có cà thì bát canh kém đậm và chắc chắn giá trị dinh dưỡng của phức hợp đó sẽ giảm. Các nước châu Á như dân ta còn khoái món cháo hoa, cháo đậu ăn với cà pháo, ngon thơm mát bổ vào các buổi sáng, trưa, bữa phụ để ăn cháo vẫn phải nhai. Khoai lang bổ sung tinh bột hiệu quả ăn kèm với cà pháo sẽ ngon đậm hơn, ít bị nóng ruột và không bị nghẹn khi khoai nhiều bột. Có thể nói món cà là một nét độc đáo của văn hóa ẩm thực Việt
Lâu nay ta ăn cà theo tập quán là tốt rồi nay ý thức được hết giá trị dinh dưỡng và trị liệu của cà sẽ ăn cà một cách tự nguyện, tự giác nữa. Tập quán này đã sinh ra từ nhu cầu của cơ thể để thích nghi môi trường thiên nhiên bảo vệ sức khỏe. Do sống ở vùng nhiệt đới thời tiết nóng ẩm, gây mất nước và muối qua mồ hôi, con người cần giải nóng đã tạo ra thức ăn thích hợp: canh sẽ bù nước và cà bù muối cho cơ thể. Đó là cách ăn để phòng chữa bệnh sinh lý nhất, hợp với thiên nhiên, có giá trị cả 4 mùa, đặc biệt là vào mùa khô nóng.
Quả cà là một vị thuốc
Theo Đông y, cà có vị ngọt tính hàn (có tài liệu ghi cực hàn có độc!). Trong Trung dược học bản thảo và các sách khác nói cà có tác dụng hoạt lợi (nhuận tràng), lợi tiểu, trị thũng thấp độc, trừ chưng hà (hòn cục trong bụng), chứng lao truyền (ho lao - không phải lao di truyền như có sách đã dịch). Ôn bệnh trong 4 mùa (phong, hàn, thử, thấp, táo, hỏa). Hoạt huyết tiêu viêm, chỉ thống. Trong Thực liệu bản thảo nói cà có tác dụng chữa ngũ tạng lao tổn; sách Thực kinh viết cà làm đầy da thịt, ích khí lực, chữa cước khí,... và nhiều chứng bệnh khác.
Chữa đại, tiểu tiện đường tiêu hóa chảy máu (trĩ): Lấy cà pháo già sao vàng, tán mịn. Mỗi lần dùng 8g, hòa nước pha giấm loãng để uống. Uống ngày 3 lần. Sách cổ ca ngợi nhiều về công dụng này!
Phụ nữ huyết hư, da vàng: Cà pháo già bổ ra phơi trong bóng râm cho khô, tán mịn. Mỗi lần uống 8g với rượu hâm nóng. Ngày 2 lần, uống dài ngày.
Chữa ho lâu năm không khỏi: Cà pháo tươi 30-60g nấu chín, cho mật ong vừa đủ nấu lại. Ngày ăn 2 lần “Ẩm thực phương Đông trị bệnh”. Như vậy ho không phải kiêng cà như lâu nay ta vẫn nghĩ...
Quả cà muối cũng được sử dụng để chữa các trường hợp sau:
Đau răng, viêm lợi: Lấy cà muối lâu năm đốt tồn tính, xát than này vào răng, lợi. Nếu không có cà lâu năm thì dùng cuống quả cà, đốt tồn tính cũng được.
Chín mé ở ngón tay, ngón chân: Dùng quả cà muối, khoét một lỗ vừa cho lọt ngón tay, hoặc bổ đôi quả cà, đút ngón tay bị chín mé vào, băng lại, ngày 1 lần.
Chữa sưng tấy: Dùng quả cà mài với giấm bôi, hay giã nhỏ, chưng với giấm đắp vào.
Chữa đái buốt ra máu, đi lỵ ra máu hay loét ruột chảy máu: Dùng rễ và cây cà khô 40g sắc uống.
Chân bị nứt nẻ và giá lạnh hay mùa hè ngón chân sưng đau: Dùng rễ và cây cà khô nấu nước ngâm rửa.
Chữa đầu vú bị nứt nẻ: Lựa quả cà già đã bị vỡ ra, phơi trong bóng mát cho khô rồi đốt tồn tính. Xong nghiền nhỏ hòa với nước mà xức vào chỗ đau.
Bị đứt chân tay, hoặc bị vết thương do đâm chém, ngã vấp: Dùng lá non của cây cà pháo giã nhỏ, đắp vào chỗ đau.
Bị mụn nhọt ung độc: Dùng 7 cái núm quả cà cùng với lượng hà thủ ô tương đương, đổ nước nấu kỹ hai thứ mà uống.
Mặt nổi mụn sần sùi, đỏ tía: Dùng núm quả cà cho vào bột lưu huỳnh, trộn đều tán kỹ rồi đem chấm vào chỗ mụn hoặc chà xát vào chỗ sưng đau.
Ngoài ra trong Tùy tức cư ẩm thực phổ còn ghi dùng chữa sốt rét bụng nổi cục.
Vậy khi nào phải kiêng ăn cà ?
Cà là loại thực vật giá trị dinh dưỡng tương đối thấp và có khả năng khử béo nên được dùng làm thức ăn kiêng đối với những trường hợp chống béo phì.
Cà tính hàn (thậm chí cực hàn), cần phải kiêng dùng đối với người hư hàn, có chứng bệnh do hàn và thận trọng khi phối hợp cà với các thức ăn hàn để tránh quá hàn không có lợi mà nên ăn cà kèm gia vị có tính ôn như tập quán cà bóp bỏ hột, ngâm tẩm cùng ớt, gừng, sả, tỏi, một ít đường.
Người mới ốm dậy suy nhược cũng chớ vội ăn cà. Cà (như khoai tây) có solanin là chất độc nên để an toàn hơn nên tránh dùng tươi sống quả xanh non (là lúc cà chứa nhiều solanin). Hải Thượng Lê Hữu Trác khuyên ta không nên ăn cà sống. Phải chăng vì thế mới có câu “Một quả cà bằng 3 chén thuốc” ? Nhưng nếu biết tính năng của cà và ăn đúng cách thì lại có thể hiểu là “một quả cà bằng 3 chén thuốc bổ dưỡng cho sức khỏe” như đã nói ở trên.
Theo văn hóa ẩm thực Việt
