Nguyễn Thị Duệ: Nữ tiến sĩ đầu tiên trong lịch sử khoa bảng nước nhà
Tất nhiên con đường công danh chỉ dành cho các bậc nam tử. Thế mà vẫn có trường hợp đặc biệt, vị nữ nho sinh Nguyễn Thị Duệ cải nam trang thi đậu tiến sĩ và làm quan đến Hàn Lâm viện thời vua Mạc Mậu Hợp. Triều Mạc (1527-1592) từ Mạc Đăng Dung đến Mạc Mậu Hợp tồn tại 65 năm, rất quan tâm việc khoa cử để chọn nhân tài, cứ 3 năm (trước đó 6 năm) mở khoa thi, triệu tập sĩ tử tham dự. Việc cải nam trang đi học, đi thi và đắc cử của Nguyễn Thị Duệ, sách Lịch triều tạp ký và Quốc triều khoa bảng lục đều chép rõ Nguyễn Thị Duệ vốn phận gái, người làng Kiệt Đạt, huyện Chí Linh, trấn Hải Dương (Hải Dương quê gốc nhà Mạc), gia thế thuộc trung nông và đặc biệt không có truyền thống khoa bảng. Năm lên 10 tuổi, Duệ đã đọc được sách thánh hiền, văn hay, chữ tốt nổi tiếng trong vùng. Là phận gái mà thông tuệ khác thường, am hiểu tứ thư, ngũ kinh, có chí lớn như bậc nam tử. Duệ xin cha mẹ cải nam trang, đổi tên thành Nguyễn Văn Du sang làng khác học, thầy đồ cùng các bạn không ai hay biết. Học xong ở làng, Nguyễn Văn Du lên theo học thầy Nguyễn Nhân An, người từng đậu tiến sĩ, làm quan đến Tả Thị Lang đời vua Phúc Nguyên, văn tài của Du được các bạn đồng môn kính nể. Có thể kể đến bài Phú Triệu Vương (Triệu Thị Trinh) về phụ nữ nước - Trông bành voi, Ngô cũng lắc đầu, sợ uy lệ Hải Bà Vương những muốn bon chân về Bắc quốc. - Ngồi yên ngựa, khách còn hoài cổ, tưởng gặp Lạc Hồng nữ tướng, càng thêm thẹn mặt đấng nam nhi. Qua đó, cũng đủ thấy hùng văn của một khí phách lớn, chứng tỏ hơn người của kẻ văn nhân sĩ tử được tôi luyện nơi cửa Khổng, sân Trình. Nếu không là người thông hiểu kinh sử, sớm nuôi chí lớn thì làm sao có khẩu khí đến thế?! Năm 1585, Nguyễn Thị Duệ (Du) đậu khoa thi Hương chọn cử nhân, tiếp tục đường công danh hoạn lộ. Năm 1586, niên hiệu Đoan Thái trong kỳ thi Hội ở Thăng Long, Nguyễn Thị Duệ (Du) đắc tuyển đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân cùng 18 người khoa bảng cả nước. Sau lễ xướng danh vinh quy, bái tổ, Nguyễn Văn Du được mời vào kinh sư sung Hàn Lâm viện Đại học sĩ. Tiếc thay, đến thời Mạc Mậu Hợp, vị vua cuối cùng họ Mạc bị Triết Vương Trịnh Tùng tiêu diệt, kết thúc 65 năm tồn tại của Bắc triều họ Mạc. Rõ ràng việc học vấn, trí tuệ không phân biệt nam nữ, dù nữ giới vẫn chiếm đỉnh cao của trí thức. Cách nay trên 400 năm, cô gái Nguyễn Thị Duệ đã thành đạt trên trường khoa cử là chuyện hiếm có, độc đáo trong lịch sử khoa bảng Việt Nam. |
